เมื่อพูดถึงยุทธศาสตร์ทางทหารและความมั่นคงของชาติ ‘คำสั่งฮันนิบาล’ ของอิสราเอลถือเป็นหนึ่งในปฏิบัติการที่มีการโต้เถียงและเป็นความลับมากที่สุด ซึ่งเต็มไปด้วยความลับและความคลุมเครือทางศีลธรรม 

‘คำสั่งของฮันนิบาล’ ถูกตั้งคำถามถึงเส้นแบ่งระหว่าง ‘ความมั่นคงของชาติ’ และ ‘ความศักดิ์สิทธิ์ของชีวิตมนุษย์’ ซึ่งมีผลกระทบอย่างลึกซึ้งต่อทหารอิสราเอลและคนในสังคมทั่วไป เนื่องจากเป็นเรื่องที่ซับซ้อนของยุทธศาสตร์และจริยธรรมทางการทหาร

คำสั่งฮันนิบาล (ฮีบรู: נוהל שניבעל) (หรือ ‘ระเบียบปฏิบัติ’ หรือ ‘พิธีสาร’) เป็นกระบวนการที่ก่อให้เกิดข้อขัดแย้ง ซึ่งใช้โดยกองกำลังป้องกันอิสราเอล (IDF) เพื่อป้องกันการจับกุมทหารอิสราเอลโดยกองกำลังศัตรู 

ชื่อของคำสั่งนี้ไม่ใช่เพื่อการแสดงความเคารพต่อ ‘ฮันนิบาล’ นายพลชาวคาร์ธาจิเนียน (Carthaginian) ในตำนาน ซึ่งเป็นที่เลื่องลือในเรื่องความฉลาดและเก่งกล้าสามารถทางการทหาร แต่เป็นคำย่อในภาษาฮีบรู ย่อมาจาก 'Hurry, Neutralize, Abduction, Locale' ซึ่งเป็นลำดับคำที่สรุปความเร่งด่วนและความรุนแรงของสถานการณ์ ซึ่งไม่ใช่แค่กลยุทธ์ทางการทหารเท่านั้น แต่เป็นคำแถลง การประกาศว่า IDF จะพยายามอย่างเต็มที่เพื่อปกป้องตนเอง 

IDF เริ่มใช้คำสั่งนี้เป็นครั้งแรกในปี 1986 หลังจากมีการลักพาตัวทหาร IDF ในเลบานอนหลายครั้ง และมีการแลกเปลี่ยนนักโทษในเวลาต่อมา ข้อความฉบับเต็มของคำสั่งนี้ไม่เคยได้รับการตีพิมพ์ และจนกระทั่งปี 2003 ได้มีการเซ็นเซอร์จากทหารอิสราเอล ห้ามไม่ให้มีการอภิปรายเกี่ยวกับเรื่องนี้ในสื่อ 

ทั้งนี้ คำสั่งฮันนิบาลมีการเปลี่ยนแปลงหลายครั้ง และครั้งหนึ่งมีการกำหนดไว้ว่า "การลักพาตัวต้องยุติทุกวิถีทาง แม้จะแลกด้วยการโจมตีและทำร้ายคนของเราเองก็ตาม" 

หลายฝ่ายเชื่อว่า คำสั่งฮันนิบาลมีอยู่ 2 แบบซึ่งแตกต่างกัน แบบแรกเป็นลายลักษณ์อักษรที่เป็นความลับสุดยอด สามารถเข้าถึงได้เฉพาะนายทหารระดับบนของ IDF เท่านั้น และอีกแบบหนึงคือ ‘กฎหมายปากเปล่า’ ใช้สำหรับผู้บังคับกองพลและนายทหารระดับต่ำกว่า 

ในแบบหลัง มักใช้การตีความ ‘โดยทั้งหมด’ ตามตัวอักษร เช่น ‘ทหาร IDF ตายดีกว่าถูกลักพาตัว’ แต่ในปี 2011 Benny Gantz เสนาธิการของ IDF ระบุว่า คำสั่งดังกล่าวไม่ได้อนุญาตให้สังหารทหารของ IDF

>>กำเนิดของคำสั่งฮันนิบาล

คำสั่งฮันนิบาล (Hannibal Directive) ซึ่งเป็นคำที่สะท้อนถึงความเร่งด่วนและความรุนแรง มีต้นกำเนิดมาจากยุคแห่งความสับสนอลหม่านในทศวรรษ 1980 หากย้อนไปเมื่อปี 1948 ประเทศอิสราเอลถือกำเนิดขึ้น พร้อมกับก่อให้เกิดความขัดแย้งอย่างมากมายในภูมิภาคนี้ 

อิสราเอลพยายามคิดค้นยุทธศาสตร์ที่จะทำหน้าที่เป็นเครื่องป้องปรามการลักพาตัวทหาร เพื่อยุติชะตากรรมที่อาจนำไปสู่ความพ่ายแพ้ในทุก ๆ ด้าน ทำให้กองกำลังป้องกันประเทศอิสราเอล (IDF) ที่รู้จักในด้านความกล้าหาญและความสามารถในการฟื้นตัวทางยุทธศาสตร์ ต้องกำหนดแนวทางปฏิบัติที่จะปฏิบัติภารกิจเพื่อปกป้องตนเองอย่างไม่หยุดยั้ง 

ผลลัพธ์ที่ได้คือ ‘คำสั่งฮันนิบาล’ ซึ่งเป็นระเบียบการที่ถูกห่อหุ้มไว้ด้วยผ้าคลุมแห่งความลับและความมุ่งมั่นสุดเคร่งครัด วัตถุประสงค์ของคำสั่งนี้ชัดเจน คือ ป้องกันการจับกุมทหารอิสราเอลโดยกองกำลังศัตรูไม่ว่าจะด้วยวิธีใด แม้ว่าจะหมายถึงการทำให้ชีวิตของเชลยต้องตกอยู่ในอันตรายก็ตาม เชลยที่เป็นทหารอิสราเอลถือเป็นเดิมพันที่มีราคาสูงอย่างยิ่ง

ทาง IDF จะไม่เจรจา และจะไม่ยอมให้ทหารอิสราเอลที่เป็นเชลยถูกใช้เป็นหมากในการเจรจาต่อรอง คำสั่งดังกล่าวจึงถูกปกปิดไว้เป็นความลับ ซึ่งมีเพียงไม่กี่คนในกองทัพเท่านั้นที่ทราบ เป็นไพ่ที่ IDF จับไว้ใกล้หน้าอก พร้อมที่จะจั่วเล่นในสถานการณ์ที่เลวร้ายที่สุด

>>การประหารชีวิตและข้อโต้แย้ง

‘คำสั่งฮันนิบาล’ ไม่ใช่เป็นเพียงโครงสร้างในทางทฤษฎี แต่เป็นแง่มุมที่เกิดขึ้นจริงและถือเป็นเรื่องที่น่าทึ่งของยุทธศาสตร์ทางทหารของอิสราเอล ทั้งนี้มีผู้พบเห็นเหตุการณ์ที่เกิดจากคำสั่งฮันนิบาล และการประหารชีวิตหลายครั้ง 

กรณีที่น่าสังเกตและเป็นที่ถกเถียงกันมากที่สุดเกิดขึ้นระหว่างการรุกรานฉนวนกาซาของอิสราเอลในปี 2014 ซึ่งเป็นความขัดแย้งที่ทำให้คำสั่งฮันนิบาลตกเป็นที่จับตามองไปทั่วโลก และต้องได้รับการตรวจสอบอย่างเข้มงวด 

ในตอนนั้นหลายคนเชื่อว่าร้อยโท Hadar Goldin ถูกกลุ่มติดอาวุธฮามาสจับกุมไป และทางกองกำลังป้องกันประเทศอิสราเอล (IDF) ก็ไม่ลังเลใจที่จะนำคำสั่งฮันนิบาลมาใช้งาน หลังจากนั้นไม่นานก็เกิดการยิงอย่างหนักหน่วงเพื่อป้องกันการลักพาตัว พื้นที่ดังกล่าวถูกโจมตีด้วยปืนใหญ่และการโจมตีทางอากาศขนาดใหญ่ ถือเป็นการแสดงพลังทำลายล้างที่น่ากลัวอย่างยิ่ง

แต่ผลพวงของปฏิบัติการครั้งนั้นถือเป็น ‘หายนะ’ พื้นที่แห่งนั้นมีแผลเป็นจากเศษซากของการโจมตี บริเวณใกล้เคียงทั้งหมดเหลือเพียงซากปรักหักพัง และพลเรือนชาวปาเลสไตน์จำนวนมากถูกทหารอิสราเอลสังหาร ชีวิตของพวกเขาต้องจบลงอย่างกะทันหันและน่าเศร้า 

เหตุการณ์ดังกล่าวทิ้งรอยเปื้อนอันดำมืดไว้ในบันทึกของ IDF และคำสั่งฮันนิบาลก็ถูกผลักไสให้กลายเป็นที่สนใจอีกครั้ง หลายฝ่ายกลับมาตั้งคำถามถึง ‘จริยธรรมและศีลธรรม’ ของคำสั่งฮันนิบาลมากขึ้น

กระแสวิพากษ์วิจารณ์ต่อคำสั่งฮันนิบาลรุนแรงขึ้นเรื่อย ๆ และไม่มีทีท่าว่าจะลดลง โดยมีคำแย้งว่าคำสั่งฮันนิบาลเป็นนโยบายโหดร้ายที่อนุมัติการสังหารทหารอิสราเอลโดยพี่น้องทหารร่วมกองทัพกันเอง โดยให้เหตุผลต่อการกระทำว่าเพื่อป้องกันการถูกจับกุม มันเป็นระเบียบปฏิบัติที่ท้าทายความสนิทสนมกันและความศักดิ์สิทธิ์ของชีวิตมนุษย์ ซึ่งขัดแย้งอย่างสิ้นเชิงกับค่านิยมที่ IDF อ้างว่าจะยึดถือ 

อย่างไรก็ตาม ผู้ออกคำสั่งดังกล่าวมีมุมมองที่แตกต่างออกไป พวกเขาปกป้องคำสั่งฮันนิบาลว่าเป็น ‘ความชั่วร้ายที่จำเป็น’ ซึ่งเป็นกลยุทธ์ที่รุนแรงแต่จำเป็นในการยับยั้งกองกำลังศัตรูจากการลักพาตัวทหารของอิสราเอล

ในสายตาของพวกเขา คำสั่งดังกล่าวเป็นเครื่องป้องปราม ซึ่งเป็นอาวุธทางจิตวิทยาที่ส่งข้อความที่ชัดเจนไปยังศัตรูของอิสราเอลว่า การจับทหารอิสราเอลจะไม่ทำให้เกิดความได้เปรียบเชิงกลยุทธ์ใด ๆ แต่กลับจะเป็นการปล่อยพายุแห่งการแก้แค้นแทน 

การถกเถียงต่อเรื่องคำสั่งฮันนิบาลดำเนินไปอย่างดุเดือด โดยก้าวข้ามขอบเขตของยุทธศาสตร์ทางทหาร และเจาะลึกขอบเขตของจริยธรรมและศีลธรรม 

คำสั่งของฮันนิบาลได้จุดประเด็นขัดแย้งทางศีลธรรมที่ฝังลึก ซึ่งมาพร้อมกับการดำรงอยู่ของอิสราเอล ทำให้สังคมต้องเผชิญหน้ากับความเป็นจริงอันโหดร้ายของความขัดแย้งและราคาของการคุ้มครอง

>>ผลกระทบที่เกิดขึ้นกับทหารและสังคม

คำสั่งฮันนิบาล มีแนวทางการทำสงครามที่เคร่งครัดและไม่ยอมแพ้ เหมือนเงาที่ทอดยาวเหนือกองทัพและสังคมอิสราเอล กำหนดรูปแบบการรับรู้ ทัศนคติ และโครงสร้างหลักในการสร้างความสมดุลระหว่างความปลอดภัยและจริยธรรม 

ทหารที่ได้รับการฝึกฝนเพื่อปกป้องชาติของตนด้วยความทุ่มเทอย่างแน่วแน่ พบว่าตัวเองต้องต่อสู้กับปัญหาทางศีลธรรมที่ซับซ้อน การรู้ว่าชีวิตของพวกเขาอาจจงใจทำให้สหายของพวกเขาตกอยู่ในอันตรายเพื่อขัดขวางการจับกุม ทำให้เกิดความรู้สึกอ่อนแอและความขัดแย้งภายในอย่างลึกซึ้ง 

ความวุ่นวายภายในนี้ไม่ได้จำกัดอยู่เฉพาะในกองทัพเท่านั้น มันแพร่กระจายไปทั่วจนถึงประชากรพลเรือน จุดประกายให้เกิดการถกเถียงอย่างรุนแรงและการค้นหาจิตวิญญาณเกี่ยวกับการแบ่งสาขาทางจริยธรรมของคำสั่งดังกล่าว

แรงวิจารณ์ในสังคมรุนแรงมากขึ้น พร้อม ๆ กันการต้องต่อสู้กับความเป็นจริงในเรื่องความมั่นคงของชาติ หรือศีลธรรม จริยธรรม คำสั่งฮันนิบาลในรูปแบบดั้งเดิมเผยให้เห็นทางเลือกอันโหดร้ายที่มาพร้อมกับหมอกแห่งสงคราม บีบบังคับให้ประเทศต้องเผชิญหน้ากับทางเลือกที่โหดร้าย เพื่อรักษาความมั่นคงของประเทศ

การตรวจสอบข้อเท็จจริงของสาธารณะและการถกเถียงภายในแวดวงทหารทำหน้าที่เป็นตัวเร่งให้เกิดการเปลี่ยนแปลง ส่งผลให้ IDF ดำเนินการประเมินคำสั่งใหม่อย่างครอบคลุม

ในปี 2016 การใคร่ครวญนี้สิ้นสุดลงด้วยการแก้ไขคำสั่งฮันนิบาลครั้งสำคัญ เพื่อให้มีจุดกึ่งกลางของความมั่นคงของชาติและความศักดิ์สิทธิ์ของชีวิตมนุษย์ IDF พยายามที่จะสร้างสมดุลที่มีมนุษยธรรมมากขึ้น ระเบียบการฉบับปรับปรุงนี้มีจุดมุ่งหมายเพื่อลดโอกาสที่จะเกิดอันตรายต่อทหารที่ถูกจับกุม 

ขณะเดียวกันก็รักษาท่าทางที่แข็งแกร่ง เมื่อเกิดการลักพาตัวทหาร การเปลี่ยนแปลงนี้ถือเป็นเรื่องสำคัญและส่งผลต่อคำสอนในกองทัพอิสราเอล สะท้อนถึงการเปลี่ยนแปลงค่านิยม และยอมรับถึงความจำเป็นในการทำสงครามที่มีจริยธรรมมากขึ้น 

ผลกระทบของคำสั่งฮันนิบาลและการแก้ไขในภายหลัง ตอกย้ำความซับซ้อนของความขัดแย้งสมัยใหม่ และการต่อสู้เพื่อสร้างสมดุลระหว่างความต้องการด้านความมั่นคงกับความจำเป็นของมนุษยชาติ เป็นเครื่องเตือนใจว่า แม้ในช่วงสงครามอันดุเดือด คุณค่าของชีวิตมนุษย์ก็ไม่ควรถูกบดบังด้วยหมอกแห่งสงคราม

Tzvi Feldman

“ไม่มีแม่คนไหนอยากให้ลูกชายของเธอถูกฆ่ามากกว่าถูกจับเป็นเชลย...เราเลือกที่จะรอจนกว่าเขาจะกลับมา แม้ว่ามันจะกินเวลาหลายปีก็ตาม” Pnina Feldman มารดาของ Tzvi Feldman หายตัวไปในเลบานอน ตั้งแต่เดือนมิถุนายน 1982 ยังไม่มีการค้นพบร่างของ Tzvi Feldman จนทุกวันนี้

Yossi Fink

“ฝันร้ายที่เราเผชิญมาตลอด 10 ปีนั้นไม่อาจอธิบายได้ แต่ถึงอย่างนั้น ฉันก็ไม่ยอมให้เพื่อนของทหารที่ถูกลักพาตัวพยายามช่วยชีวิตเขาแม้จะต้องแลกมาด้วยการฆ่าเขาก็ตาม ตราบใดที่ยังมีชีวิตก็ยังมีความหวัง ฉันยังมั่นใจด้วยว่าทหารจะปฏิเสธที่จะปฏิบัติตามคำสั่งและจะไม่สังหารทหารอิสราเอล คำสั่งดังกล่าวส่งผลต่อขวัญกำลังใจของทหารอย่างไรบ้าง? ทหารที่ถูกจับเข้าคุกต้องรู้ว่าจะต้องทำทุกอย่างเพื่อช่วยเหลือเขาโดยไม่ฆ่าเขา” Mordechai Fink พ่อของ Yossi Fink ซึ่งถูกลักพาตัวในปี 1986 ทำให้เกิดการกำหนดคำสั่งฮันนิบาลขึ้นมา ร่างของ Yossi Fink ถูกนำกลับมาฝังในอิสราเอลเมื่อ 22 กรกฎาคม 1996 กินเวลา 10 ปีหลังจากการหายไป

---

ที่มา : https://medium.com/lessons-from-history/israels-hannibal-directive-the-strategy-of-killing-our-own-f58759a22a35 

แหล่งอ้างอิง :
B’Tselem. Black Flag: The Legal and Moral Implications of the Policy of Attacking Residential Buildings in the Gaza Strip, Summer 2014. Jerusalem: B’Tselem, 2015.

Cohen, Stuart A. Israel and Its Army: From Cohesion to Confusion. London: Routledge, 2008.

Gazit, Shlomo. Trapped Fools: Thirty Years of Israeli Policy in the Territories. London: Frank Cass, 2003.

Gross, Michael L. Moral Dilemmas of Modern War: Torture, Assassination, and Blackmail in an Age of Asymmetric Conflict. Cambridge: Cambridge University Press, 2010.

เรื่อง: ดร.ปุณกฤษ ลลิตธนมงคล